Velen onder ons gaan graag op reis. Maar soms loopt het fout. Geraakt een landgenoot in nood in het buitenland, dan krijgt hij vaak aandacht van de media en de politiek. Op Buitenlandse Zaken krijgen zijn vragen en zorgen een oor op de Dienst C1, Noodbijstand en Gerechtelijke Zaken, van de Directie-generaal Consulaire Zaken.
Decennialang hadden die dienst en de consulaire vertegenwoordigers in het buitenland alleen interne instructies en veel ervaring ter beschikking. Dat was handig omdat regels vaag bleven en de marges van handeling bijgevolg heel breed; transparantie en rechtszekerheid waren minder vanzelfsprekend. Opdat landgenoten zouden weten wat ze van hun overheid kunnen verwachten, en, even belangrijk, niet mogen verwachten, drong de noodzaak tot regelgeving zich op.
Sinds 21 december 2013 beschikt ons land over een Consulair Wetboek (gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad (B.S.) op 21 januari 2014 en in werking getreden op 15 juni 2014). Daarin werden regels neergeschreven voor een modern en gedigitaliseerd Consulair Corps. Voor wetteksten over bijstand moest echter worden gewacht tot de wetswijziging (van 10 augustus 2015, B.S. 24 augustus 2015) die aan het Consulaire Wetboek Hoofdstuk (van ongeluksgetal) Dertien toevoegde. In 2019 verschenen nog vier uitvoeringsbesluiten: twee Koninklijke Besluiten (22 april 2019, B.S. 3 juni 2019) en twee Ministeriële (20 mei 2019, B.S. 3 juni 2019).
Zoals aangekondigd, omschrijft de wet omstandigheden waarin bijstand wordt genuanceerd.
Een eerste voorbeeld is dat van reizen naar risicogebieden. Omdat Buitenlandse Zaken reisadviezen publiceert en soms reizen naar bepaalde regio’s afraadt, wordt de te avontuurlijke reiziger op zijn eigen verantwoordelijkheid gewezen. Dat betekent niet dat bijstand altijd zal worden geweigerd. Zeker erkende humanitaire organisaties en journalisten zullen in moeilijke omstandigheden kunnen worden bijgestaan.
Een andere nuance betreft het niet-verlenen van bijstand aan Belgen die ook de nationaliteit bezitten van de Staat waar de consulaire bijstand gevraagd wordt. Om allerlei redenen: de soevereiniteit van elk land, niet-inmenging bij interne aangelegenheden en wederkerigheid, vervalt het recht op bijstand in het land van zijn of haar andere nationaliteit. Een voorbeeld? Een persoon met de Belgisch-Amerikaanse nationaliteit zal bij problemen in een ander exotisch land dezelfde Belgische bijstand krijgen als de landgenoot die alleen Belg is. In de V.S. daarentegen kan de Belgo-Amerikaan daar niet op rekenen. Anderzijds krijgt hij ze in dat exotische land misschien wel bovenop die van de Amerikanen.
Nog een nuance is dat consulaire bijstand alleen kan worden verleend nadat onze landgenoot in nood heeft aangetoond dat hij alle andere hulpmiddelen heeft uitgeput. Buitenlandse Zaken zal hem suggereren of helpen om zijn familie, werkgever, verzekering, ziekenfonds of touroperators te contacteren. Ook dat wijst weer op eigen verantwoordelijkheid. Eventuele financiële bijstand ontslaat zijn directe familie overigens niet van hun onderhouds- en alimentatieplicht; steun wordt ook beschouwd als terug te betalen voorschotten.
De omstandigheden waarin wel om consulaire bijstand kan worden gevraagd zijn duidelijk in de wet opgesomd: als een landgenoot in het buitenland overlijdt, een ernstig ongeval krijgt, slachtoffer is van een ernstig misdrijf, bij een onrustwekkende verdwijning, als hij wordt aangehouden of zich in een extreme noodtoestand bevindt, terechtkomt in een zware consulaire crisis of wanneer er sprake is van een internationale kinderontvoering.
Enkele algemene principes bij die opsomming: onze diplomatieke posten verzorgen alle contacten in het buitenland zoals de Dienst C1 dat in ons land doet, behalve als er slecht nieuws moet worden gebracht: dat gebeurt uitsluitend in persoon en door de politie. Anderzijds kunnen slachtoffers ook altijd beslissen dat hun familie in ons land niet op de hoogte wordt gebracht.
Dertien is niet meer dan een getal tussen twaalf en veertien maar bij een tegenslag op reis kan dat nieuwe hoofdstuk aan het Consulaire Wetboek u zeker van pas komen. Zoals uiteraard ook een reisverzekering, het lezen van de reisadviezen van Buitenlandse Zaken en het registreren van uw reis op onze website Travellersonline nuttig zijn.
Goede Reis.Auteur: FOD Buitenlandse Zaken (Tijdschrift VIW Brussel)
