Volgend jaar, 2023, zou Calp een grote hulde brengen aan de architect Ricardo Bofill maar aanleiding van het feit dat zijn beroemde gebouw ‘Muralla Roja’ vijftig jaar geleden werd neergezet. Bofill overleed gisteren vrijdag op 82-jarige leeftijd aan corona in zijn geboortestad Barcelona.
Als een van de meest prestigieuze hedendaagse architecten van Spanje is Ricardo Bofill verantwoordelijk voor een grote verscheidenheid aan commerciële projecten, van hotels en luchthavens tot kantoorcomplexen. Maar het is zijn eerdere werk, van de jaren zestig tot en met de jaren tachtig, dat echt grenzen verlegde dankzij zijn baanbrekende combinatie van een sociaal ingestelde stadsfilosofie en artistieke genialiteit.
In 1973 kwam Bofill een niet meer gebruikte cementfabriek tegen, bestaande uit meer dan 30 cementopslagsilo’s en enorme industriële machinekamers in de buitenwijken van Barcelona. Dankzij zijn uitstekende visie en ruimtelijke gevoeligheid werd het voormalige industriële complex verbouwd tot wat nu het hoofdkantoor is van zijn architectenbureau Taller de Arquitectura en zijn huis. Door veel van wat er nog over was van de oorspronkelijke structuur op zijn plaats te laten, herinterpreteerde Bofill het traditionele concept van een huis of kantoor. De verlaten, lege schil van de cementfabriek, zonder zijn oorspronkelijke functie, werd een verzameling abstracte elementen die Bofill transformeerde in onverwachte nieuwe ruimtes. Enorme cilindrische silo’s werden hergebruikt in met licht gevulde kantoorkamers, terwijl immense betonnen steunmuren werden weggesneden en gebeeldhouwd tot decoratieve bogen. De sobere, betonnen muren van de voormalige fabriek kregen een meer menselijk tintje met een overvloed aan weelderige vegetatie. De daken zijn bedekt met gras, terwijl palmbomen hoog staan in de schalen van voormalige machinekamers.
Zittend aan de rand van Barcelona, in het verder onveranderlijke satellietstadje Sant Just Desvern, ligt Walden 7, een mammoetachtig terracottastructuur, meer verwant aan een vesting dan aan een appartementengebouw. Ontworpen op basis van een utopische visie op sociale huisvesting, is Walden 7 een doolhof van glinsterende, turquoise gangen en met licht gevulde centrale binnenplaatsen. Het gebouw bestaat uit 18 afzonderlijke torens die met elkaar zijn verbonden door een reeks hoge atria en is een verticaal labyrint van enorme afmetingen. Bruggen en meanderende doorgangen verbinden de 446 woningen met elkaar, die dankzij een zorgvuldige planning allemaal zowel buiten als binnen uitzicht bieden. Vernoemd naar de sciencefictionroman van B.F. Skinner, Walden Two, waarin een utopische gemeenschap wordt afgebeeld, was Walden 7 de poging van Bofill om zijn vroege architecturale ambities in één project te verenigen. Hij hoopte huisvestingsproblemen aan te pakken, zoals problemen in verband met een gebrek aan openbare ruimte voor collectieve activiteit, door een woongebouw te creëren waarin ook elementen van de buitenwereld zijn verwerkt, zoals een centraal plein, winkels, zwembaden en bars.
Na een verwoestende brand die de oude Romaanse kapel van de Maagd van Meritxell in Andorra in september 1972 volledig had vernietigd, kregen Bofill en zijn bedrijf de taak om de bergkapel te herbouwen. In plaats van het steen voor steen opnieuw op te bouwen en het oude heiligdom terug te geven aan zijn vroegere zelf, maakte Bofill van de gelegenheid gebruik om het gebouw opnieuw te interpreteren en iets compleet nieuws te creëren. Door de traditionele romaanse beelden zachtjes te combineren met moderne bouwtechnieken en design, heeft Bofill zijn respect betuigd aan het architectonische erfgoed en het landschap van de Pyreneeën, terwijl hij gedurfde stappen zette naar iets innovatiever. Het resultaat is een gebouw van verbazingwekkende schoonheid. Traditionele steen en zwarte leisteen, typerend voor de regio Andorra, zijn heringericht tot eigentijdse, minimalistische blokken. Hun strakke geometrische lijnen breken af en toe in een symfonie van vegende witte bogen die de dramatische welvingen van de bergachtige achtergrond van de kapel weerspiegelen.
Als tegengif voor het gebrek aan eentonige, utilitaire blokken die de buitenwijken van Parijs kenmerkten, werd Les Espaces d’Abraxes in 1982 opgevat als een gebouwencomplex gebaseerd op historische referenties en klassieke vormen. Barokke details zoals pilaren en stenen kroonlijsten verlichten de uniformiteit van postmoderne massahuizen en creëren een theatraal podium waarin het drama van het dagelijkse leven wordt gespeeld. Door het complex op te delen in drie verschillende gebieden, ‘The Theatre’, ‘The Arc’ en ‘The Palace’, wilde Bofill creëren wat leek op een grandioos bewoond monument. ‘The Theatre’ is een kolossale, gebogen boog met 130 appartementen die het gemeenschappelijke, centrale gazon zachtjes omhullen. ‘The Arc’ is een relatief klein gebouw dat bestaat uit 20 appartementen die het alomtegenwoordige, neoklassieke symbool van triomf omzetten in iets functioneels. ‘The Palace’ bestaat uit drie afzonderlijke gebouwen in een U-vormige formatie. Het buitenaardse uiterlijk van het complex was de locatie voor tal van films, waaronder Terry Gilliam’s Brazilië en het tweede deel van de The Hunger Games-trilogie.
La Muralla Roja (De Rode Muur) stijgt op van de rotswanden van Calpe aan de Spaanse Costa Blanca en claimt waarschijnlijk de titel van het meest adembenemende werk van Bofill. La Muralla Roja heeft duidelijke overeenkomsten met Walden 7 en is een imposant, fortachtig gebouw dat een oogverblindende kluwen van kleurrijke gangen, open trappen, appartementen en buitenruimtes verbergt. Geïnspireerd door islamitische lokale architectuur, leende Bofill verschillende elementen uit de Kasbah, waaronder hun hoge, imposante muren en de manier waarop ze buiten en binnen in één ruimte samenvoegen. La Muralla Roja roept ook de strakke lijnen en geometrische abstractie op van Sovjet constructivistische architectuur. Toch wordt voorkomen dat het te imposant en sober wordt door het gebruik van kleur. Muren wisselen af tussen rood, lila, blauw en lichtroze, terwijl de diepe azuurblauwe achtergrond van de oceaan en de altijd blauwe Spaanse luchten het kleurenpalet verder verbreden. Gebouwd in 1973, is het gebouw nog steeds net zo gedurfd en fantastisch als toen.
Als onderdeel van de ontwikkeling van La Manzanera, die ook La Muralla Roja omvatte, is Xanadu een gebouw met 18 appartementen dat uitkijkt op de Middellandse Zee. Ontworpen rond het concept van het kasteel, draait de structuur van Xanadu om een centrale as, waaraan talloze kubussen worden toegevoegd om de appartementen te vormen. Elke woning bestaat uit drie kubussen die elk overeenkomen met een aangewezen functie, hetzij om te slapen, te wonen of om te dienen. De twist komt aan de buitenkant, waar elke kubus wordt aangepast om de levenskwaliteit voor elke bewoner te maximaliseren. Door rekening te houden met oriëntatie, worden hoeken strategisch afgeschoren om uitzicht op zee te benutten, terwijl uitgesneden ruimtes en uitstekende kubussen schaduw bieden tegen de intense Spaanse zon. Vernaculaire elementen zoals terracotta dakpannen en traditionele raamluiken dragen verder bij aan een volledig originele en betoverende gevel.
Gelegen in de stad Sant Pere de Ribes, net buiten Barcelona, is het surrealistische eerbetoon van Bofill aan Franz Kakfa, El Castillo Kafka (het Kafka-kasteel). Gebouwd in 1968, staat het appartementengebouw hoog op een heuvel met uitzicht op de baai van Sitges, met een opzwellende massa van paarse blokjes en verbijsterende hoeken. Met de constructie overschreden Bofill en zijn bedrijf niet alleen grenzen op het gebied van esthetiek, maar ook op het gebied van ontwerp- en constructietechnieken. Castillo Kafka volgt een vergelijkbare ontwerpfilosofie als de Xanadu-appartementen in Calpe en gebruikt het kasteel als referentiepunt. De hoofdkern van het gebouw waar de trappenhuizen staan, fungeert als de as waarmee de rest van het gebouw correspondeert. Geprefabriceerde kubussen sluiten aan op de centrale kern om appartementen te vormen, waarvan de vorming wordt bepaald door een reeks wiskundige vergelijkingen, in plaats van traditionele plannen. Ramen wisselen af tussen langwerpige, minimalistische frames of afgesneden wegafvoerbuizen om de intriges verder te vergroten.
Op verzoek van de Algerijnse regering werd Houari Boumedienne gebouwd om landarbeiders te huisvesten in het halfwoestijngebied van Abadla in het westen van Algerije. In een poging om de landbouw in het gebied te bevorderen, koos de regering voor Bofill vanwege zijn ervaring met het aanpakken van huisvestingsproblemen in verschillende landen over de hele wereld. Het dorp is gemaakt in een blokformatie en draait om een groot centraal plein zoals dat in de meeste Arabische steden te vinden is. Zoals in veel van Bofills werk, herkende hij de kracht van de openbare ruimte als het platform waarop gemeenschappen met elkaar verbonden zijn, of het nu de ontmoetingsplaats, de markt of het centrum voor feesten en festiviteiten is. Geometrische vormen en strakke lijnen die doen denken aan traditionele Arabische en mediterrane architectuur kenmerken het dorp, terwijl extra drama komt van enorme, ronde uitsparingen en gewelfde bogen die, met behulp van de intense Noord-Afrikaanse zon, prachtige schaduwen over de grond werpen.
Plexus, een van de eerste projecten die worden gebouwd in La Manzanera, het vakantiepark dat ook de thuisbasis is van La Muralla Roja en Xanadu, is een complex dat bestaat uit villa’s, appartementen en voorzieningen. Zoals bij alle werken van Bofill, speelt zijn studie van de lokale architectuur een belangrijke rol. Ramen in mediterrane stijl met de gebruikelijke houten luiken, gewelfde doorgangen en witgekalkte muren liggen naast stenen terrassen, gebouwd in dezelfde stijl als de traditionele die zijn gebouwd voor agrarische doeleinden die het gebied kenmerken. Maar zoals altijd is de gevoeligheid van Bofill voor traditie niet zonder contrasten. De subtiel gebouwde stenen muren maken plotseling plaats voor kubusvormige raamkozijnen die in gedurfde tinten zijn geschilderd – hun lineaire vormen stijgen soms verticaal op om decoratieve schoorsteenvormen te vormen die over de daken dansen.
Het eerste grote project dat werd gebouwd door de Taller de Architectura in Frankrijk, Les Arcades du Lac, is bedacht om de problemen van overbevolking en congestie in het centrum van Parijs te verlichten. In Bofills herinterpretatie van de klassieke Franse tuin nemen grote woonblokken de plaats in van elegante, verzorgde heggen. Hun blokvorming verbergt uitgestrekte binnenplaatsen en creëert de gedeelde openbare ruimte die altijd zo integraal is in de woonprojecten van Bofill. Het algemene doel van een tuinstad wordt bereikt door overvloedig groen en een aangenaam gebrek aan auto’s – in plaats daarvan verborgen in een netwerk van ondergrondse wegen en parkeerterreinen. Ondertussen is een groot, kunstmatig meer een gelegenheid om hulde te brengen aan de Franse traditie van het bouwen van kastelen op bruggen over het water, met een herinterpretatie van die in de Loire-vallei. Door het statige karakter van de traditionele Franse architectuur nieuw leven in te blazen, wilde Bofill bewijzen dat hoofse elegantie niet beperkt zou blijven tot de hogere regionen van de samenleving.
BRON: Laura Humphries theculturetrip.com
