Ferdinand van Olmen. Die naam zegt u waarschijnlijk niets. Maar hij had wereldberoemd kunnen worden in de plaats van Columbus. Men kan zelfs met zekerheid aannemen dat hij die Nieuwe Wereld heeft gezien. Dat hij er geen voet aan wal zette, was waarschijnlijk te wijten aan voorzichtigheid, maar in ieder geval staat het zo goed als vast dat Ferdinand Van Olmen Amerika ontdekte. Alleen… heeft hij het nooit kunnen vertellen.
Om Ferdinand van Olmen te kennen en te volgen hoeven we vooreerst een koninklijk diploma van 24 juli 1486 te ontleden waarin koning Joâo II van Portugal een contract bekrachtigt dat op 12 juni van dat zelfde jaar was afgesloten tussen deze Vlaming en Joâo Alfonso do Estreito, een welstellend Portugees kolonist op Madeira.
Van Olmen was kapitein van het gebied van Terceira dat ‘Quatro Ribeyras’ heette en waarvan een deel nog steeds ‘Ribeira dos Flamengos’, de Kust van de Vlamingen, heet. In die tijd was op de Azoren een grote Vlaamse kolonie gevestigd. Bij langdurige westenwinden spoelden vaak stukken hout op deze eilanden aan. Men vermoedde daarom dat er verder westwaarts land moest zijn.
Volgens het diploma van 24 juli 1486 heeft van Olmen aan koning Joâo II van Portugal verklaard dat hij voor hem ‘wenste te vinden een groot eiland, of eilanden, of de kust van een vasteland’ waarvan men dacht dat dit het eiland der Zeven Steden was, en dat alles op zijn eigen kosten zou gebeuren. Dat Eiland der Zeven Steden werd al heel lang vermeld als lag het ten westen van Spanje en Portugal, maar niemand kent de oorsprong. Het had ook de naam Antilla, waarna later de Antillen werden genoemd. Er was al sprake van zo’n eiland ten tijde van de Grieken en sommige auteurs menen dat het om hetzelfde eiland als Atlantis ging.
Ondertussen was Van Olmen er van overtuigd dat er meer dan één eiland kon zijn of zelfs een vasteland. Is hij reeds daarvoor verder naar het westen gestevend of is dit slechts een gevolg van kritisch nadenken, zoals dat bij een in de westerse bewoonde eilanden gevestigde schrandere zeeman mogelijk kon zijn ?
Hoe dan ook, hij zou de expeditie zelf bekostigen, maar hij vroeg in ruil schenking van het eiland of de eilanden of het vasteland die hij zou vinden. Hij zou de volledige rechtspraak bekomen met alle rechten en renten. Opvolger zou zijn oudste zoon of, indien geen zoon in leven bleef, zijn oudste dochter, zijn.
Indien de bewoners van de ontdekte gebieden zich niet zouden willen onderwerpen, zou de koning een vloot zenden met Ferdinand van Olmen als admiraal. Dit alles wijst er op dat Van Olmen vrij zeker was van zijn zaak en inderdaad al land had gezien.
Aangezien de kosten van de expeditie zwaar zijn, stond de Vlaming de helft van de capitania over de te vinden gebieden af aan de reeds vermelde Portugees Estreito.
Het is ook frappant dat Van Olmen besloot om veertig dagen naar het westen te zeilen, terwijl hij het bevel voerde over de expeditie, terwijl na die veertig dagen de Portugees de terugreis zou leiden. Die ‘schatting’ van veertig dagen laat dus bijna met zekerheid veronderstellen dat Van Olmen het land al gezien had, maar nog niet betreden.
Van uit de Canarische Eilanden deed Columbus er 36 dagen over, wat overeenkomst met de veertig dagen vanuit de Azoren. Dat de Vlaming ook bereid was om de hele expeditie zelf te financieren is een andere aanwijzing dat hij zeker was van zijn zaak.
Columbus was eerst te rade gegaan bij de Portugese koning, maar zijn voorstellen vielen niet in goede aarde, zodat hij naar Spanje was gestapt om daar zijn geluk te beproeven en steun te zoeken voor zijn reis.
Van Olmen verliet op het eind van de winter 1486-1487 met zijn twee schepen Terceira.
Het is het laatste wat men van hen heeft gehoord. Hoe de reis verliep en waar men al dan niet terechtkwam, zal men nooit te weten komen. Het enige dat men weet is dat hij nooit terugkeerde. Bereikte hij Amerika en leed hij daarna schipbreuk, of gebeurde dit tijdens de terugreis?
Met zekerheid kan men aannemen dat de twee schepen in een storm terecht kwamen en schipbreuk leden. Verlinden meent dat ze met man en muis waren vergaan. Hij leidde dit af uit een notitie bij Bartolomeo de las Casas en vreesde dat een winters vertrek uit de noordelijke Azoren de expeditie had doen opboksen tegen de gordel van westenwinden en mogelijk in de wateren van Newfoundland en Labrador gebracht, zoals eerder Diogo de Teive.
De stoffelijke resten van Van Olmen liggen op de bodem van de Atlantische Oceaan, die van Columbus in de kathedraal van Sevilla.
We weten ondertussen allemaal dat Spanje zijn grote rijkdom in de Gouden Eeuw te danken had aan de ‘ontdekking’ van Amerika. Maar dat het nu precies Spanje was en niet Portugal, was te danken aan het afwijzen van de plannen van Columbus, wiens echte naam Crtístobal Colón was, door koning Juan II van Portugal, terwijl zijn broer Bartolomeu ook bot ving aan het Franse en Engelse hof. Niemand leek belangstelling te hebben voor wat Colón voorstelde als een kortere zeereis naar China.
Nu weten we allemaal dat het deze Colón was die voor Spanje de Nieuwe Wereld ontdekte, al wist men dat toen nog niet. Hij deed dit op een zuidelijker koers dan Van Olmen, profiterend van de noordoostpassaat in de rug.
Maar Columbus was niet de eerste Europeaan die deze nieuwe wereld had ontdekt. Enkele Vikingen onder leiding van Leif Eriksson hadden rond het jaar 1000 de oostkust van Canada bereikt, door Eriksson Vinland genoemd,
Ze deden een mislukte kolonisatiepoging, vermoedelijk bij L’Anse aux Meadows. Dit gebeurde nadat zijn vader Erik de Rode in 985 met succes de Oostelijke en de Westelijke Nederzetting op Groenland had gesticht.
Kennis over deze ontdekking bleef echter lang beperkt tot Scandinavië en Duitsland (Adam van Bremen) en men rekende Vinland ook als het zoveelste (en soms laatste) (schier)eiland in de noordelijke zee, niet als een geheel nieuw en apart continent. De Vlaming Van Olmen heeft naar alle waarschijnlijkheid die Nieuwe Wereld gezien, zoals we hiervoor al zagen.
De naam Van Olm of Van Olmen is nergens als zodanig gedocumenteerd. Het is een afleiding, gebaseerd op zijn Zuid-Nederlandse herkomst. Elders wordt hij Fernan Duolmo, Hernan Dolinos, Fernan Dolmos genoemd. Een hoofdstuk uit ‘Merkwaardige feiten en gebeurtenissen uit de geschiedenis van Spanje’ van Hugo Renaerts. Te verkrijgen via bol.com
