Fontilles is een heel speciaal dorp in het binnenland van de provincie Alicante, meer bepaald in de hooggelegen vallei van Laguar. De bewoners kwamen uit heel Spanje en keerden niet terug, want hier zouden ze de rest van hun leven doorbrengen, geteisterd door melaatsheid. Fontilles heeft dus een heel speciale geschiedenis achter de rug en die honderdjarige geschiedenis is het onderwerp van de tentoonstelling «Fontilles. La ciudad escondida», die opent op 19 december in het Palau de Cwerveró in Valencia en te bekijken is tot 22 juni 2025.
Lepra was aan het begin van de 20ste eeuw een van de grootste volksgezondheidsproblemen. Niet alleen vanwege de ziekte zelf, maar ook vanwege de vooroordelen en het isolement van de bevolking die eronder leed. Het gebrek aan kennis, verergerd door de angst die het met zich meebracht, zorgde ervoor dat de zieken een sterk stigma kregen.
Het waren pater Carlos Ferrís, een jezuïet, en de advocaat uit Tormos, Joaquín Ballester Lloret, die zich een idyllische plek voor deze patiënten voorstelden. Het idee van een kolonie-sanatorium zou voor deze mensen een oplossing bieden, door hen een huis te geven waarin ze in alle rust en met de nodige zorg zouden kunnen leven om lepra in betere omstandigheden te verlichten.
Het proces van het verzamelen van de nodige steun, het vinden van de ideale plek weg voor deze samenleving, het starten van de werken, het voltooien ervan en het verkrijgen van alle vergunningen om het sanatorium te openen eindigde in 1909. Op 17 januari van dat jaar arriveerden de eerste acht patiënten.
Het Sanatorium kreeg de naam van San Francisco de Borja. Het oorspronkelijke Fontilles begon met slechts drie gebouwen: het Virgen de los Desamparados-paviljoen, de Hospedería en het La Puríssima-paviljoen. Eind 1909 huisvestten de faciliteit al 29 mensen.
Naarmate de jaren verstreken, had het kolonie-sanatorium meer ruimtes en gebouwen nodig. Er werd een schuur gebouwd, een ander gebouw voor de timmerwerkplaats en de smederij met een kippenhok. In 1910 werd de bouw van het eerste San Rafael-paviljoen voltooid, in 1911 het eerste Santa Isabel-paviljoen en in 1913 werd een kerk voltooid. Later, in 1915, werd nog een grote ruimte ingehuldigd voor therapeutische baden en douches. Naast een sanatorium werd Fontilles een klein dorp met meer dan 300 patiënten en eigen diensten om de bevolking te voorzien.
Het was in 1917 toen een overheidssubsidie hetzelfde economische recht voor Fontilles erkende als de andere officiële Spaanse leprakolonies. In 1922 werd een laboratorium opgericht om de oorsprong van de ziekte en de geschikte behandelingen voor de genezing ervan te bestuderen.
Het stigma van lepra was nog steeds van kracht. De angst dat zieke mensen konden ontsnappen en de afwijzing die het hele gebied veroorzaakte om hen een thuis te geven, leidde in 1923 tot de bouw van een grote muur. Hoewel deze nog niet voltooid was, is de muur die door de hoogste delen van de vallei loopt waar Fontilles zich bevindt, 3 meter hoog en drie kilometer lang.
Na verloop van tijd verdween dit angstaanjagende visioen. De faciliteit was een grote bron van werkgelegenheid voor de bewoners die het dichtst bij het sanatorium lagen. In 1927 werd er de titel van Nationaal Instituut-School voor Leprologie aan toegekend.
Sinds 1960 is de leprasituatie al voelbaar verbeterd. Verschillende behandelingen helpen patiënten met hun ziekte en het Sanatorium wordt een doorgangsplaats. In 1966 begon het zogenaamde poliklinische regime, waarbij patiënten thuis wonen en er heen gaan voor controles.
De meest recente geschiedenis van Fontilles zou in 1982 kunnen beginnen, toen lepra al een ziekte was die genezen kon worden. Desondanks verdween de geest van solidariteit en bescherming voor de meest behoeftigen nooit uit de plaats, waardoor het het laatste sanatorium in Europa werd en een van de meest kalme en rustige plekken in de omgeving. Een bijzondere uitstraling siert elk van de hoeken en degenen die het bezoeken doen dit met bijzondere voorzichtigheid en respect.
Op deze manier werd in 1998 het Borja Geriatrisch Centrum geopend voor de zorg voor ouderen op de oudevrouwenafdeling. In 2010 werd ook het Ferrís-ziekenhuis opgericht, uitgerust met de nodige apparatuur en professionals. Mensen die tijdelijk verblijf en revalidatie nodig hebben voor verschillende pathologieën, beginnen ook naar Fontilles te komen. Het is een plek om naartoe te gaan om te herstellen.
Te midden van de coronaviruspandemie die in 2020 op de mondiale gezondheidszorg losbarstte, tekende de Fontilles Foundation en haar veelgeprezen locatie in de Vall de Laguar een samenwerkingsovereenkomst met het Departement voor Gelijkheid en Inclusief Beleid van de Generalitat Valenciana om te zorgen voor mensen met verwondingen. Zo wordt het Ferrís Ziekenhuis het huidige Ferrís Centrum voor Functionele Diversiteit, met 51 beschikbare plaatsen.
Na tijdelijk verval werden de laatste jaren vele paviljoenen gerestaureerd. Een wandeling door Fontilles is een verademing. De gebouwen, de kerk, de omgeving met nog boswegen, een wandeling naar het oude kerkhof langs de oude sierbomen en standbeeldjes brengt ons in de sfeer uit die tijd. De oude toegangspoort werd ondertussen afgebroken en men kan met de auto vrij in en uit rijden.
Een suggestie: Als men binnenrijdt, rijdt men dadelijk naar rechts, naar boven. Na een bocht vindt men langs rechts een vrij grote parkeerplaats en heeft men ook een overzicht over het nog steeds helemaal ommuurde domein.
Ieder jaar komen de groepen van Moros y Cristianos uit Alcoy hier defileren door het domein, aangelegd in de schduw van de rots waar eens het moorse kasteel van Almazares stond dat de toegang tot de vallei vanaf de kust beschermde.
Een vreemde anecdote: toen eind vorige eeuw de Belgische koningin Fabiola Fontilles bezocht, samen met de Spaanse infante Cristina, vreesde men een aanslag en door allerlei samenloop van omstandigheden werd de Belgische journalist Hugo Renaerts daarvan verdacht, iets wat hem pas later werd medegedeeld, maar waarover hij het boek ‘Het Geweer’ schreef.
Bijgaand foto’s uit de geschiedenis van Fontilles en enkele actuele beelden.
